ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ
ΚΟΡΙΝΘΟΣ, 1850-1980:
Φωτογραφικό
Χρονικό ενός και πλέον Αιώνα
Επιμέλεια Βασίλης
Ξύδης
Κορινθιακή Εστία
«Λέων Σγουρός”
Στις 514 σελίδες
του ογκώδους αυτού τόμου, ο Βασίλης Ξύδης καταγράφει τη φωτογραφική ιστορία της
ιδιαιτέρας του πατρίδας μέσα από 1.500 τουλάχιστον φωτογραφικές μαρτυρίες κάθε
είδους και κάθε προέλευσης. Για την ακρίβεια, ο επιμελητής ορίζει ως κορινθιακό
φωτογραφικό υλικό «…την όποια φωτογραφία αποτυπώνει και καταγράφει
διαχρονικά όψεις του κορινθιακού τόπου. Φωτογραφίες τραβηγμένες από ονομαστούς
επαγγελματίες είτε ερασιτέχνες ανώνυμους φωτογράφους (γηγενείς είτε
εξωκορινθίους), τοπιογραφικού, επιστημονικού, κοινωνιολογικού, λαογραφικού και
όποιου άλλου ενδιαφέροντος, χωρίς να μας αφήνουν αδιάφορους οι απλές
οικογενειακές…».
Το εγχείρημα είναι από τη φύση του φιλόδοξο, η υλοποίησή του όμως
αποδεικνύεται κυριολεκτικά ιλιγγιώδης, καθώς η δεκαπενταετής έρευνα του Ξύδη
επεκτάθηκε από τα οικογενειακά λευκώματα των συμπατριωτών του και τοπικές
συλλογές μέχρι τα σημαντικότερα ελληνικά και ξένα αρχεία, ιδιωτικά και δημόσια:
στις πηγές των εικόνων, που αναφέρονται πάντα με σχολαστικότητα,
συμπεριλαμβάνονται το Μουσείο Μπενάκη, η συλλογή Γιακουμή, το Getty Institute,
το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, η Γερμανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, το Μουσείο
Τέχνης της Γενεύης και άλλοι πολλοί φορείς.
Το υλικό αυτό ο Ξύδης κατανέμει αρχικά σε χρονολογικά κεφάλαια και εν
συνεχεία σε ενότητες των μίας έως δύο συνήθως σελίδων. Οι πρώτες ενότητες είναι
αφιερωμένες σε γνωστούς Έλληνες και ξένους φωτογράφους του 19ου αιώνα όπως οι
James Robertson, Pascal Sebah,
Δημήτριος Κωνσταντίνου και αδελφοί Ρωμαΐδη, ενώ γρήγορα αρχίζουν και οι
θεματικές ενότητες που εικονογραφούν τη διάνοιξη του Ισθμού, τις πρώτες ανασκαφές
στην Αρχαία Κόρινθο, τη μετανάστευση προς την Αμερική, την Κόρινθο των
Βαλκανικών Πολέμων κ.ο.κ.
Πολλοί ξένοι αρχαιολάτρεις, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο γνωστοί,
φωτογράφισαν την αρχαία Κόρινθο κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα, και ο Ξύδης
παραθέτει δείγματα της δουλειάς των Julia Ponten von Broich (1914), Fred
Boissonnas (1918-19), Hans Holdt (1923), Antoine Bon (1932), Albrecht Penck
(1933), Leni Riefenstahl (1936), Herbert List (1937-39), George Hoyningen-Huene
(1943). Παράλληλα, μνημονεύονται και ορισμένοι πιο γνωστοί Έλληνες φωτογράφοι
της εποχής που πέρασαν από την Κόρινθο, μεταξύ των η Έλλη Σεραϊδάρη, ο Λέων
Φραντζής και ο Νίκος Ζωγράφος. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναφορές σε
τοπικούς επαγγελματίες όπως ο Αναστάσιος Ροκανόπουλος (1883-1955), ο Κ.Σ.
Αντύπας (δραστηριοποιείται τη δεκαετία 1920), ο Κλέαρχος Αδαμόπουλος (δεκαετία
1940) αλλά και ο «εξαίρετος» όπως σωστά τον χαρακτηρίζει ο Ξύδης τοπιογράφος Δ.
Στολίδης, υπεύθυνος για μια σειρά ιδιαιτέρως όμορφων ταχυδρομικών δελταρίων του
Κορινθιακού κόλπου (δεκαετία 1920).
Το μεγαλύτερο όμως μέρος του λευκώματος, και οπωσδήποτε το ποιό ενδιαφέρον,
είναι αφιερωμένο στη λεγόμενη δημώδη φωτογραφία – δηλαδή την ως επί το πλείστον
ανώνυμη, ερασιτεχνική φωτογραφία, τη χωρίς ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αξιώσεις,
που σκοπό έχει να μνημονεύσει ένα άτομο, μια στιγμή ή κάποιο έκτακτο ή και
κοινότοπο συμβάν. Στην ίδια γενική κατηγορία εντάσσονται και οι ταπεινότερες
εκφάνσεις της εμπορικής φωτογραφίας, οι λήψεις δηλαδή των πλανόδιων φωτογράφων
ή των τοπικών φωτογραφικών στούντιο. Το εύρος των θεμάτων εδώ είναι εκπληκτικό.
Φυλλομετρώντας τις σελίδες του βιβλίου σχεδόν στη τύχη, παρελαύνουν διαδοχικά
οι εκλογές του 1934, εκδρομείς του Θηρευτικού Συνδέσμου Κορίνθου, ομαδικά
πορτραίτα Φαλαγγιτών, μέλη του Συλλόγου ο Απόστολος Παύλος «σε χαρακτηριστική
πόζα ευλαβείας», Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στον Ισθμό, το 6ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ,
έρανος της «Φανέλας του Στρατιώτη», χαρακτηριστικά έργα των πλανόδιων
φωτογράφων της Κορίνθου, οι σεισμοί του 1953, αποκριάτικα γλέντια, τα εγκαίνια
της εθνικής οδού, ο Γεώργιος Παπανδρέου μεταφέρων το μύνημα του «ανένδοτου»,
διάφορες αγροτικές εργασίες, Κορίνθιοι ροκάδες του ’60, οι γιορτές της
«Εθνοσωτηρίου 21ης Απριλίου», ο «λαϊκός υπερρεαλιστής» Μήτσος Πάνας, για να
καταλήξουμε στη μυστηριώδη παρουσία ζωντανής καμήλας στο προαύλιο του δημοτικού
σχολείου Αρχαίας Κορίνθου το 1973.
Με άλλα λόγια, το λεύκωμα αυτό αποτελεί, πέρα από την αδιαμφισβήτητη αξία
του ως κιβωτός μνήμης των Κορινθίων και όχι μόνον, την πλουσιότερη και
εκτενέστερη μέχρις στιγμής πυγή δημώδους ελληνικής φωτογραφίας, γεγονός που το
καθιστά πολύτιμο εργαλείο για κάθε σοβαρό μελετητή του μέσου. Αυτό φυσικά δεν
σημαίνει ότι κρύβονται εδώ αφανή φωτογραφικά αριστουργήματα: με εξαίρεση τον
Στολίδη και ίσως τον Ροκανόπουλο, οι επαγγελματίες φωτογράφοι της Κορίνθου δεν
μοιάζουν να ξεχωρίζουν ιδιαιτέρως από τον μέσο όρο της εποχής, ενώ οι
ερασιτεχνικές αναμνηστικές φωτογραφίες, συχνά ταλαιπωρημένες ή με εμφανείς
τεχνικές ατέλειες, ακολουθούν και αυτές πιστά την πεπατημένη του είδους. Δεν
παύουν εντούτοις να αποτελούν απολύτως αξιόπιστο καθρέφτη των κοινωνικών
μεταβολών ενός και πλέον αιώνα, όπως δηλώνει ο υπότιτλος του βιβλίου.
Παράλληλα, τα φωτογραφικά ντοκουμέντα που συνέλεξε από χίλιες πηγές ο Βασίλης
Ξύδης συνθέτουν ένα μοναδικό πανόραμα της δημώδους φωτογραφίας, μέσα από το
οποίο διαφαίνονται οι προτιμήσεις και προτεραιότητες που προσέδιδε στο μέσον ο
λαϊκός πολιτισμός.
Εκτός από τη σχετικά μέτρια, για τα σημερινά δεδομένα, ποιότητα
αναπαραγωγής των εικόνων, θα μπορούσε κανείς να επικρίνει τον επιμελητή για
υπερβολική επιείκεια στην επιλογή του υλικού, με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνονται
κατά καιρούς πολύ παραπλήσιες εικόνες, ή να αναδημοσιεύονται κάποιες
φωτογραφίες από βιβλία και περιοδικά με έντονα τα σημάδια του ράστερ. Η
επιείκεια όμως αυτή είναι προφανώς απόρροια περιρρέοντως ζήλου, χωρίς τον οποίο
είναι εξαιρετικά απίθανο να είχε καρποφορήσει ποτέ η προσπάθεια αυτή. Αξίζει
τέλος να μνημονευθεί η αξιοζήλευτη, και από επαγγελματίες ακόμα ερευνητές,
πληρότητα των σχολίων: για κάθε μία από τις φωτογραφίες, ο Ξύδης παραθέτει θέμα
(ονομάζοντας ει δυνατόν τους φωτογραφιζόμενους), χρονολογία, πηγή ή αρχείο και
(όπου είναι γνωστό) το όνομα του φωτογράφου.
Πρώτη δημοσίευση, Φωτογράφος 165 (Σεπτέμβριος 2007)
No comments:
Post a Comment